Гильгаме́ш царь (лугаль) шумерского города Урука, правил в конце XXVII — начале XXVI веков до н. э. Представитель 1-й Династии Урука. Гильгамеш — это аккадское имя; шумерский вариант, по-видимому, образован от формы «Бильга-мес», что, возможно, значит «Предок героя». Отец его был эном (верховным жрецом) Кулаба.
Гильгамеш был правителем, чьи деяния завоевали ему такую широкую славу, что он стал основным героем шумерской мифологии и легенд. Поэмы о Гильгамеше и его подвигах писались и переписывались на протяжении веков не только на шумерском языке, но и на большинстве других самых крупных языков Западной Азии. Гильгамеш стал героем всего Древнего мира — искателем приключений, храбрецом, но фигурой трагической, символом человеческого тщеславия и неуёмной жажды известности, славы и бессмертия — до такой степени, что современные учёные часто воспринимали его легендарным персонажем, а не реальным человеком и правителем.
В начале своего правления Гильгамеш был подчинён лугалю Киша Аге. Ага через послов потребовал, чтобы Урук принял участие в предпринятых Кишем ирригационных работах. Совет старейшин Урука предлагал Гильгамешу подчиниться и исполнить требование Аги, но Гильгамеш, поддерживаемый народным собранием, отказался покориться. Народное собрание провозгласило эна Гильгамеша военным вождём — лугалем. Ага прибыл с войском на ладьях, спустившись вниз по Евфрату, но начатая им осада Урука окончилась поражением кишцев.
В 2675 году до н. э. Гильгамеш добился независимости города Урук. Гегемония над Нижней Месопотамией перешла к Гильгамешу.
В дальнейшем Гильгамеш объединил под своей властью такие города как Адаб, Ниппур, Лагаш, Умма и др. Гильгамеш упоминается в качестве строителя ниппурского святилища Туммаль. В Лагаше Гильгамеш построил ворота, носящие его имя.
Впоследствии Гильгамеш стал героем целого ряда шумерских эпических песен (см. Эпос о Гильгамеше). Эпосы представляют в качестве его важнейших подвигов постройку городской стены Урука (длина городской стены достигала 9 км, а толщина была более 5 м) и поход в Ливан за кедровым лесом. Был ли в действительности такой поход — неизвестно. И, вероятно, если он и был, то не в Ливан, а в Элам.
Գիլգամեշը շումերական Ուրուկա քաղաքի թագավոր էր, գահակալել է մ.թ.ա. XXVII դ. վերջին և XXVI դ. սկիզբը: Ուրուկայի առաջին դինաստիայի ներկայացուցիչ: Գիլգամեշը աքքայական անուն է,որի շումերական տարբերակը հավանաբար ձևավորվել է <<Բիլգամես>> ձևից,որն հավանաբար նշանակում է <<Հերոսի զարմ (նախնի)>>: Նրա հայրը Կուլաբայի Էն էր (գլխավոր քուրմ):
Գիլգամեշը թագավոր էր, որի գործերը նրան այնպիսի մեծածավալ փառք էին բերել, որ նա դարձել էր շումերական առասպելաբանության և լեգենդների հիմնական հերոս: Գիլգամեշի և նրա սխրանքների պոեմները (վեպերը) գրվել և արտագրվել են դարեր ի վեր ոչ միայն շումերերենով, այլ նաև արևմտյան Ասիայի շատ այլ ամենահայտնի լեզուներով: Գիլգամեշը դարձել է ամբողջ հին աշխարհի հերոսը` արկածախնդիր, արի, սակայն ողբերգական մի կերպար, մարդկային փառասիրության և հայտնի դառնալու, անմահանալու անհագ ձգտման խորհրդանիշ, այն աստիճանի, որ ժամանակակից ուսումնասիրողները նրան համարել են առավելապես առասպելական հերոս, այլ ոչ իրական մարդ և արքա:
Իր գահակալության սկզբում Գիլգամեշը ենթարկվում էր Քիշի արքա Ագային:Դեսպանների միջոցով Ագան պահանջեց, որ Ուրուկը մասնակցի Քեշի կողմից իրականացվող ոռոգման աշխատանքներին:Ուրուկայի ավագների խորհուրդը առաջարկեց Գիլգամեշին ենթարկվել և կատարել Ագայի պահանջները, բայց Գիլգամեշը ժողովրդական ժողովի կողմից աջակցություն գտնելով հրաժարվեց ենթարկվել: Ժողովրդական ժողովը հայտարարեց Էն Գիլգամեշին որպես ռազմական առաջնորդ (լուգալ):Ագան ժամանեց զորքով մակույկներով Եփրատն ի վար իջնելով, բայց իր կողմից Ուրուկի վրա ձեռնարկված հարձակումը ավարտվեց քիշցիների պարտությամբ:
Մ.թ.ա. 2675թ. Գիլգամեշը հասավ Ուրուկ քաղաքի անկախացմանը:Ստորին միջագետքի գերիշխանությունը անցավ Գիլգամեշին:
Հետագայում Գիլգամեշն իր իշխանության ներքո միավորեց այնպիսի քաղաքներ ինչպիսիք են` Ադաբը, Նիպուրը, Լագաշը,Ումման և այլք:Գիլգամեշը հիշատակվում է որպես Նիպուրյան Թումալ տաճարի կառուցող:Լագաշում Գիլգամեշը կառուցեց իր անունը կրող դարպասներ:
Արդյունքում Գիլգամեշը դարձավ շումերական մի ամբողջ էպիկական երգերի հերոսը:Էպոսները (վեպերը) նրա կարևորագույն նշում են Ուրուկա քաղաքի պարսպի կառուցումը (պարսպի երկարությունը հասնում էր 9 կմ, իսկ հաստությունը ավելի քան 5մ) և արշավանքը Լիբանան մայրի անտառը գրավելու:Արդյոք իրականում եղել է այդպիսի արշավանք, հայտնի չէ:Եվ հնարավոր է, եթե անգամ եղել էնման արշավանք, ապա ոչ թէ Լիբանան այլ Էլամ:
